Rachunkowość od wieków stanowi system pomiaru, ewidencji procesów gospodarczych, prezentacji informacji o majątku od strony rzeczowej i finansowej oraz uzyskiwanych przychodach i ponoszonych kosztach, a w konsekwencji o osiąganych wynikach finansowych. Zgodnie z zasadą jasnego i rzetelnego obrazu, rachunkowość w gospodarstwie rolnym, jak w każdej jednostce powinna odzwierciedlać wszystkie procesy i rejestrować każdą operację. Jednak z uwagi na specyficzne cechy produkcji rolnej kompleksowe ujęcie księgowe stwarza pewne problemy. Cechami produkcji rolnej, które wpływają na odróżnienie tej działalności od działalności w innych działach są, m.in. biologiczny charakter produkcji, różne cykle produkcyjne i stopień zaawansowania produkcji, uzależnienie od warunków przyrodniczych
i agrotechnicznych, zależność wielkości i jakości produkcji od czynników niekontrolowanych, takich jak warunki pogodowe, choroby roślin i zwierząt czy też skomplikowany obrót wewnętrzny polegający na wykorzystaniu np. własnej produkcji roślinnej do produkcji zwierzęcej.
Funkcjonowanie gospodarstw rolnych i sprostanie konkurencji na współczesnym rynku uwarunkowane jest sprawnym ich zarządzaniem. To wymaga od rolnika nie tylko umiejętności i wiedzy na określonym poziomie, lecz także wiarygodnych informacji co do posiadanych zasobów, przebiegu procesów produkcyjnych a także oczekiwanych wyników produkcyjno-ekonomicznych. Jedynym systemem ujmującym wartościowo oraz ilościowo całokształt tych zagadnień jest rachunkowość.
Najprościej rachunkowość można rozumieć jako całościowy i zwarty system ciągłego oraz systematycznego gromadzenia i przetwarzania danych oraz prezentowania informacji ekonomiczno-finansowych.
Do Systemu rachunkowości rolnej zaliczymy rachunkowość rolną Polski FADN (Farm Accountanccy Data Network). Jest to Sieć Danych Rachunkowości Gospodarstw Rolnych. Kiedy Polska 20 lat temu stała się członkiem Unii Europejskiej, została zobligowana do wdrożenia obowiązującego w Unii systemu rachunkowości FADN. UE wprowadzając jednolity system rachunkowości kierowała się głównie tym, że wydatki na Wspólną Politykę Rolną stanowią dominującą pozycję w budżecie UE, stąd też wyniki rachunkowości FADN
są koniecznym i niezastąpionym narzędziem używanym do kreowania wspólnej polityki rolnej. Dane gromadzone w ramach FADN służą do corocznej oceny skutków projektowych zmian we wspólnej polityce rolnej. W systemie rachunkowości obowiązują zasady, które określa rozporządzenie KE, a wśród nich możemy wyróżnić trzy podstawowe:
- rolnik dobrowolnie uczestniczy w systemie FADN,
- dane z gospodarstw dostarczane do komisji są traktowane jako ściśle tajne,
- danych nie można wykorzystywać do celów podatkowych, a tylko dla potrzeb FADN.
Rolnicy prowadzący zapisy rachunkowe otrzymują corocznie Raport Indywidualny Gospodarstwa. Natomiast prowadząc rachunkowość przez co najmniej pięcioletni okres, rolnik może uzyskać Raport Dynamiczny, który umożliwia prześledzenie i szybką ocenę zmian jakie zaszły w sytuacji ekonomicznej gospodarstwa w ciągu tego okresu.
Kolejny system rachunkowości to podatek od towarów i usług VAT. Jest to podatek
od wartości dodanej, jest podatkiem pośrednim, pobieranym na każdym kolejnym etapie obrotu towarami lub usługami, który obciąża ostatecznego nabywcę towaru i zawarty jest w cenie zakupu. Podstawą opodatkowania VAT jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów i usług otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży, włącznie z uzyskanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze, bezpośrednio wpływające na cenę towarów. Rolnicy zostali podzieleni na dwie grupy: rozliczający
się na zasadach ogólnych i rozliczający się na zasadach ryczałtu.
Ustawa nie nakłada na gospodarstwa rolne obowiązku rozliczania się z podatku VAT
na zasadach ogólnych, tak jak to ma miejsce w przypadku innych podatników, po przekroczeniu w poprzednim roku podatkowym równowartość 200 tys. zł rocznej sprzedaży towarów i usług.
System ryczałtowy ma na celu ułatwienie prowadzenia działalności rolniczej poprzez zwolnienie rolnika z podstawowych obowiązków formalnych (obowiązki ewidencyjne
i sprawozdawcze). Rolnik ryczałtowy sprzedaje produkty pochodzące z własnej działalności oraz świadczy usługi rolnicze, po cenie netto powiększonej o kwotę podatku. Jednak podatek ten nie jest traktowany jako podatek należny i rolnik nie odprowadza go do budżetu państwa. Rolnik ryczałtowy zwolniony jest z obowiązku:
-dokonania zgłoszenia rejestracyjnego w US,
- składania w US deklaracji podatkowych,
- wystawiania faktur,
- prowadzenia ewidencji sprzedaży i zakupu towarów i usług.
Jedynym obowiązkiem ciążącym na rolniku ryczałtowym jest obowiązek przechowywania od nabywcy otrzymanych faktur VAT RR przez 5 lat, licząc od końca roku, w którym wystawiono fakturę.
Rolnik ryczałtowy, który prowadzi gospodarstwo, sprzedaje produkty rolne bądź świadczy usługi rolnicze, może zrezygnować z tego zwolnienia i rozliczać się z US na zasadach ogólnych VAT pod warunkiem zgłoszenia rejestracyjnego w urzędzie skarbowym przed początkiem miesiąca, w którym rolnik rezygnuje ze zwolnienia. W związku z rozliczeniem się na zasadach ogólnych rolnik obowiązany jest do:
- wystawiania faktur,
- prowadzenia ewidencji dla potrzeb podatku VAT,
- składania jednolitych plików kontrolnych,
- terminowego wpłacania podatku do US.
Następnym systemem jest rachunkowość uproszczona, to nic innego jak ewidencjonowanie przychodów i rozchodów w gospodarstwie rolnym. Dzięki niej można na bieżąco sprawdzać, czy rolnik osiąga efektywność ekonomiczną oraz czy realizuje zamierzone cele.
W Polsce indywidualne gospodarstwa rolne z mocy ustawy nie mają obowiązku prowadzenia rachunkowości rolnej, o ile nie wynika to z innych przepisów, przede wszystkim podatkowych. Jednakże każde gospodarstwo, które skorzystało, czy chce skorzystać ze wsparcia finansowego PS WPR 2023-2027 jest zobligowane do prowadzenia uproszczonej rachunkowości rolnej.
Są to beneficjenci działań „Premie dla młodych rolników”, „Rozwój małych gospodarstw”
czy „Modernizacja gospodarstw rolnych”.
Opracowano na podstawie:
Jaworski J. (2007) Założenia koncepcyjne rachunku kosztów i wyników gospodarstwa rolnego, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości.
www.kpodr.pl
Magdalena Hanke
Dział Ekonomiki i Zarządzania Gospodarstwem Rolnym
