Programy hormonalne w hodowli bydła Od lat trendy w hodowli bydła w Polsce i na świecie znacząco zmieniają się, intensywna praca hodowlana, poprawa warunków utrzymania, a także świadome żywienie zwierząt paszami wysokiej jakości, spowodowały znaczny wzrost średniej rocznej wydajności mlecznej krów. Zmiany w fenotypie zwierząt zaowocowały jednak wieloma negatywnymi konsekwencjami, m.in. spadkiem płodności zwierząt, trudnymi porodami czy szybkim brakowaniem ze stada spowodowanym chorobami metabolicznymi lub problemami z układem ruchu. Istnieje wiele sposobów, aby zarządzać i kontrolować cykl płciowy i wspomagać technologię rozrodu, jedną z nich jest synchronizacja rui z prostaglandynami (PGF2α). Na podstawie wyników uzyskanych przy użyciu PGF opracowano kilka wariantów postępowania, przy ścisłym określeniu fazy cyklu rujowego, rozpoczynano podawanie odpowiednich hormonów. W ten sposób wytypowano dwie grupy zwierząt, u których przeprowadza się różne programy stymulacji hormonalnej. W zakresie unasieniania po stwierdzeniu rui opracowano trzy programy: PGF z doborem zwierząt, dwukrotny PGF bez doboru zwierząt, wkładki oraz spirale dopochwowe. Natomiast, w zakresie unasieniania bez obserwacji rui w ściśle określonym terminie (synchronizacja jajeczkowania) można wyróżnić cztery programy: OvSynch, PreSynch, ReSynch, PGF ze sterowanym jajeczkowaniem lub ze spiralą czy wkładką hormonalną. Należy mieć na uwadze iż, syntetyczne hormony są środkami medycznymi i można je stosować jedynie pod kontrolą lekarza weterynarii. Prostaglandyna ze wstępnym wyborem to metoda, w której zwierzęta wyznaczone do synchronizacji we wtorek pierwszego tygodnia stymulacji zostają zbadane rektalnie, w celu potwierdzenia obecności ciałka żółtego (u około 70% osobników stwierdza się wyraźnie wykształcone ciałko żółte), krowom tym podaje się PGF-ruja powinna wystąpić w tej grupie do 5 dni od momentu iniekcji (zazwyczaj 2-3 dni), wówczas zwierzęta z objawami rui są inseminowane. Większość zabiegów odbywa się w piątek pierwszego tygodnia. W trzecim tygodniu, w poniedziałek, przebadane zostają ponownie krowy, u których w wtorek pierwszego tygodnia nie stwierdzono obecności ciałka żółtego jak i te, u których nie wystąpiły objawy rui po dodaniu PGF. Krowom z tej grupy należy ponownie podać hormon i po upływie 5. dni należy spodziewać się objawów rui, jeśli owe wystąpią, zwierzęta należy zapłodnić, zabiegi te wówczas przypadają na czwartek trzeciego tygodnia stymulacji. Do zalet tej metody zalicza się: zadowalające wyniki w zakresie skutecznych inseminacji, które są na poziomie 55-65%, wykluczenie z programu stymulacji zwierząt ze zmianami w układzie rozrodczym (badanie wstępne), ograniczone zużycie preparatu (około 1,3 iniekcji na zwierzę), około 80% zwierząt po zsynchronizowaniu zostaje zainseminowanych. Metoda ta ma również pewne wady, do których zaliczyć można między innymi konieczność obserwacji rui, badanie wstępne klasyfikujące zwierzęta do stymulacji hormonalnej, które jest kosztochłonne. Prostaglandyna bez wstępnego wyboru to jeden z programów, gdzie nie przeprowadza się badania mającego na celu określić, w jakiej fazie cyklu płciowego są zwierzęta przeznaczone do stymulacji hormonalnej. We wtorek pierwszego tygodnia stymulacji podaje się zwierzętom PGF, nie obserwuje się rui, a po upływnie 13 dni (poniedziałek trzeci tydzień) podaje się ponownie prostaglandyne. U 70-80% krów po podaniu drugiej dawki PGF po czterech dniach pojawia się ruja, wtedy zwierzęta są unasienniane (czwartek trzeciego tygodnia). Metoda ta nie wymaga dużego nakładu czasu pracy, może być zastosowana u jałówek, a także u wieloródek, obserwację rui należy wykonywać tylko przez kilka dni po podaniu drugiej dawki prostaglandyny. Aczkolwiek, program ten obarczony jest również wadami, do których zaliczyć można: stosunkowo niski wskaźnik zacieleń na poziomie około 50%, zwierzęta ze zmianami patologicznymi są włączane do programu (brak badania wykluczającego). Spirala lub wkładka z prostaglandyną to jeden ze sposobów przeprowadzenia synchronizacji rui u krów. Metodę tą przeprowadza się w następujący sposób: w pierwszym tygodniu stymulacji w poniedziałek u osobników z wybranej grupy zwierząt umieszcza się w pochwie spiralę lub wkładkę, która stopniowo uwalnia progesteron, który z kolei stymuluje powstawanie ciałka żółtego. W poniedziałek, drugiego tygodnia, iniekcyjnie podaje się zwierzętom prostaglandyne (co może być sygnałem do zanikania ciałka żółtego), następnego dnia po podaniu hormonu (wtorek drugiego tygodnia) usuwa się spiralę lub wkładkę z pochwy. Ruja występuje zazwyczaj po około dwóch dniach, inseminacja najczęściej przypada na czwartek drugiego tygodnia. Do zalety zastosowania tej metody zaliczyć można: zadowalające wyniki zacieleń na poziomie 55-65%, zastosowanie niezależnie od fazy cyklu rujowego, inseminacja w określonym z góry terminie, tj. 56h po usunięciu spirali; aczkolwiek, lepsze wyniki zacielenia uzyskiwane są podczas inseminacji wówczas, kiedy występują objawy rui, możliwe unasienianie zwierząt OvSynch, przeprowadzenie tego programu kształtuje się w następujący sposób: w pierwszym tygodniu synchronizacji (poniedziałek) krowom podaje się iniekcyjnie GnRH, który stymuluje dojrzewanie pęcherzyka dominującego (pierwsza fala dojrzewania), wystąpienie owulacji i powstanie ciałka żółtego. W tym samym czasie pod wpływem hormonów zapoczątkowany zostaje rozwój drugiej fali pęcherzykowej. Siedem dni po podaniu GnRH następuje zanik ciałka żółtego, po podaniu w poniedziałek drugiego tygodnia zwierzętom PGF. W środę drugiego tygodnia drugi raz podaje się krowom GnRH i przeprowadzić należy inseminację następnego dnia (od 16. do 24. godzin po podaniu), bez względu na to czy wystąpiły objawy rui, czy też nie. Do zalet tej metody można zaliczyć: przeprowadzenie zabiegu w określonym czasie, brak potrzeby obserwacji rui, niezależność od fazy cyklu rujowego, do synchronizacji mogą zostać wyznaczone zwierzęta z zakłóconym bądź nieregularnym cyklem płciowym, zadowalające wyniki zacieleń plasują się na poziomie około 50% (u krów z regularną, ale mało widoczną rują). Natomiast, do wad zaliczyć należy niskie wyniki zacieleń na poziomie 30%, wyprowadzenie do synchronizacji zwierząt bez uprzedniego określenia ich fazy cyklu płciowego, około 20% samic wykazuje objawy rujowe przed drugim podaniem GnRH (zbyt późna inseminacja), a u 25% zwierząt po drugiej iniekcji GnRH nie występuje owulacja. PreSynch to program wykorzystywany w synchronizacji rui. Program rozpoczyna się od synchronizacji wstępnej w poniedziałek pierwszego tygodnia podając iniekcyjnie PGF, a w środę (1 tydzień) hormon uwalniający gonadotropinę (GnRH). Dzięki zastosowaniu synchronizacji wstępnej w programie mogą być ujęte wszystkie osobniki pomiędzy 5. a 9. dniem cyklu. Właściwy program OvSynch rozpoczyna się od podania GnRH we wtorek drugiego tygodnia synchronizacji, po tygodniu podany zostaje PGF, aby wystąpił zanik ciałka żółtego i wówczas rozpoczyna się dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego. W trzecim tygodniu w czwartek ponownie należy podać GnRH co ma zsynchronizować proces jajeczkowania, po upływie od 16. do 24. godzin przeprowadzić należy inseminację bez konieczności obserwacji objawów rujowych. Do zalet tej metody zakwalifikować można lepsze wyniki niż przy stosowaniu tradycyjnego programu OvSynch (około połowa zwierząt wprowadzonych do programu zostaje zacielona), nie ma potrzeby obserwacji rui, jest niezależna od cyklu płciowego, zwierzęta są inseminowane ReSynch, który polega na powtórnej synchronizacji OvSynch przed badaniem cielności. Pomiędzy 26 a 33. dniem po inseminacji należy rozpocząć program synchronizacji OvSynch. Bez wcześniejszego badania cielności podaje się hormon GnRH, w ciągu siedmiu dni od podania należy przeprowadzić test cielności (TC). Jeżeli krowa nie jest ciężarna po tygodniu od podania GnRH, zaaplikować należy PGF, a po upływie od 48. do 56. godzin kolejną dawkę GnRH, po upływnie od 16. do 24. godzin od ostatniej iniekcji należy zwierzęta unasienić. Zalety wyboru programu ReSynch to: zmniejszenie przestoju po negatywnym teście na cielność (szybka synchronizacja i kolejna inseminacja), możliwe stosowanie u wszystkich zwierząt, niezależnie od tego czy były inseminowane zgodnie z naturalnym cyklem czy stymulowaną rują, teoretycznie wszystkie niezacielone zwierzęta znajdują się w korzystnym momencie (5-12. dzień cyklu) do ponownego rozpoczęcia programu OvSynch. Główną wadą tego programu jest podawanie GnRH zwierzętom, które mogą być już ciężarne (każde zwierzę otrzymuje dwie dawki GnRH), zwiększa to koszty programu, ale nie ma wpływu na płodność zwierząt. Podsumowując, należy podkreślić, że skuteczność programów hormonalnych stosowanych w hodowli bydła zależy od wielu powiązanych ze sobą czynników, rozpoczynając od żywienia, możliwości genetycznych zwierzęcia, wieku, czynników środowiskowych (pory roku, warunków utrzymania), aż do zastosowanego programu. Aby uzyskać najlepsze wyniki rozrodu przy zastosowaniu programów hormonalnych należy wziąć pod uwagę wszystkie wyżej wymienione czynniki, aby wybrać schemat najlepiej przystosowany/pasujący do danego gospodarstwa. Nie można jednoznacznie stwierdzić, który z programów synchronizacji hormonalnej dla bydła oferuje najlepszą skuteczność, ponieważ na sukces programu składa się zbyt wiele czynników związanych z indywidualnymi cechami zwierząt i danego gospodarstwa.
Źródła:
Fot. pixabay Anna Łuksztet Specjalista ds. ekonomiki Dział Ekonomiki i Zarządzania Gospodarstwem Rolnym STYCZEŃ 2023 |
